Hoe kan het samenleven van vissers en de populaties zeehonden zodanig in harmonie gebracht worden dat het een bijdrage is aan de balans van het ecosysteem?

Dit was de vraag bij de systeemopstelling* ‘de Stem van de Wadden ‘ op 20 september ’24.

*Een systeemopstelling maakt de samenhang tussen de verschillende elementen van een geheel inzichtelijk en zet een positieve ontwikkeling in gang. Zo’n opstelling speelt zich af in die een groter veld. Een veld waarin ‘Nature Intelligence’ aan het woord is. Een veld voorbij menselijke concepten. Dat biedt veel nieuwe inzichten die de basis kunnen vormen voor vernieuwende oplossingen.

Conclusie

Als vissers hun verbinding met en kennis van de natuur verdiepen zoals deze van oudsher was, kunnen ze dit inzetten voor natuurbeheer en educatie en zijn ze voor hun inkomen minder afhankelijk van de hoeveelheid gevangen vis en de visquota. Dan zal veel ten goede veranderen: zowel de balans in het ecosysteem als het welzijn van de visser (die uiteraard ook deel uitmaakt van het ecosysteem). Hiertoe dienen ze de ruimte krijgen van de overheid en investeerders om op andere wijze te kunnen vissen… regelgeving zou van ondergeschikt belang moeten worden, en dienend aan de natuur en de visser.

Wat ging hieraan vooraf?
Opzet bijeenkomst 20 September 2024 – Groningen

Negen mensen zijn aanwezig waaronder één begeleider (Annette Polman), twee medewerkers van WEC Lauwersoog / Zeehondencentrum Pieterburen (Renske de Jonge en Renate Prins) en zes professionele representanten. Zij zullen vanuit een intuïtief en neutraal waarnemen de rollen vertegenwoordigen die van belang blijken bij deze vraagstelling. Begonnen wordt met een meditatie en afstemming opdat iedereen zoveel mogelijk is afgestemd op het intuïtieve weten, het veld voorbij het dagelijkse denken. Afgesproken wordt dat ieder kan aangeven wanneer hij/zij intuïtief voelt in het veld te moeten stappen en als vertegenwoordiging van welk onderdeel van het systeem. Voor alle gerepresenteerde elementen geldt dat ze zich in de loop van het proces ontwikkelen.

De begeleider start met de vraag wie Ecosysteem Waddenzee/Noordzee wil vertegenwoordigen. Twee representanten dienen zich aan. In de loop van het 1ste bedrijf worden hun verschillende rollen duidelijk. Het verslag van het volledige proces is onderaan te vinden.

Samenvatting

Hallo, ik ben Zandplaat. Ik ben deel van de Waddenzee. Ik heb de neiging in een hoekje te kruipen. Ik voel me in de steek gelaten. Onder water voel ik me niet goed. Als ik droogval en in het zonnetje lig, dan voel ik me beter. De vogels komen en gaan en scharrelen hun kostje bij elkaar. Dat vind ik fijn. Soms zijn er veel vogels en soms weinig. Dat is prima.
Zeehonden komen ook vaak rusten. Dat vind ik ook fijn, maar soms zijn het er wel veel.
Toen er zoveel plastic lag kwam visser. Visser viel droog. Hij had zijn kinderen meegenomen en kwam alles opruimen. Kinderen zijn de toekomst. Ze genieten en zijn nieuwsgierig. Ik was blij met hun komst en dat ze me hielpen.
Als de vissers komen vissen heb ik liever dat ze voorbij varen. Ze zijn veel te groot. Waarom ben je zo groot visser? Vroeger was je welkom. Je viste wat er was, met de seizoenen mee en hield de visstand in de gaten. Nu wil je alles hebben en je maakt alles kapot. Kun je niet weer kleiner worden?

Visser: Ik hoor wat je zegt Zandplaat. Maar ik zit met handen en voeten gebonden aan regels en zie geen uitweg. Alle regelgeving maakt me machteloos en ik ben bang dat ik mijn bestaanszekerheid verlies. Ik wou dat ik andere mogelijkheden zag om mijn bestaan zeker te stellen, want ik vind het fijn als ik weer dichter bij de natuur sta en zo een schakel ben tussen de zee en de mens en de toekomst.

Hallo, ik ben Zeehond. Ik ben een beetje schuw. Ik ben een beetje bang voor de visser. Ik heb het gevoel dat er iets gebeuren moet maar ik weet niet wat. Ik ben geen dier van veel woorden.

Hallo Zandplaat, hallo Zeehond, ik ben Kind. Ik kom graag dichterbij want ik ben heel nieuwsgierig naar jullie. Ik wil Visser wel graag meenemen, want hij zorgt voor mij.

Visser: ik kan jou en alle mensen veel vertellen over vissen, zeehonden, zandplaten en de zee. Dat heb ik van mijn vader en grootvader geleerd. Ik kan ook de visstand in de gaten houden. Dat heb ik van oudsher gedaan. Als ik meer kan vertellen en de vissen in de gaten kan helpen houden, dan kan ik anders vissen, voel ik me relaxter en ben ik toch redelijk zeker van mijn bestaan. Dan hoeven jullie niet meer zo bang voor mij te zijn. Dat vind ik ook fijner.

Ervaring van de methode

Als deze elementen een stem hadden dan zouden ze echt dit zeggen. Ik kende het proces van systeemopstellingen niet. Heel interessant hoe dit verloopt. Iets wat abstract is heeft wèl gevoelens. Je moet het ervaren, het gaat niet over kennis maar over gevoel. Het heeft een nieuw en belangrijk inzicht gebracht, dat ik van te voren niet had bedacht.’
Renate Prins – WEC-Waddenzee / Zeehondencentrum Pieterburen

Wat valt verder op?

Er zijn twee representanten van het ecosysteem:

– Ecosysteem staat als een groots tijdloos element lange tijd alleen in het veld, weg van de anderen. Staat letterlijk ver van de mensen af. (Uiteindelijk zijn alle elementen die later in het veld komen onderdeel van ecosysteem.)

– Zandplaat heeft een prominente rol. Dat is logisch want afwisselend droogvallen en onder water staan is het kenmerkende van de Waddenzee, maar in eerste instantie was het toch verrassend.

Zeehond komt laat in de opstelling. Dat betekent dat bij deze vraagstelling de zeehond niet veel invloed heeft. Andere zaken zijn belangrijker. In dit geval de rol van Visser. Als Visser minder ruimte inneemt, en zich meer verbindt met de natuur kan Zeehond in het veld komen.

Voor Visser is Zeehond niet belangrijk. Hij is met hele andere dingen bezig.

Kind heeft een cruciale rol. Zij is degene die met haar nieuwsgierigheid beweging in gang zet. Zij ervaart Ecosysteem als een moeder. Kind staat ook voor de toekomst. Het handelen van de huidige generatie bepaalt het leven van onze kinderen, kleinkinderen en alle generaties daarna.

Water is de grote verbinder. Zij kan machtig worden als ze wil en alles wegvagen als dat nodig is.

Regelgeving heeft een bepalende en belemmerende rol. Visser voelde zich aan handen en voeten gebonden en is aan het overleven. Op het moment dat bestaanszekerheid als aparte rol in het veld komt, en niet meer één is met Visser, dan komt er ontspanning. Zowel bij Visser als bij Zandplaat en Kind.

Regelgeving is een paal en wordt dus niet gerepresenteerd door een levende representant. Dit kun je duiden als: regelgeving is niet vanuit verbinding met het hart opgesteld. Niet vanuit respect voor de natuur.

Bestaanszekerheid ziet veel mogelijkheden: de visser kan een rol spelen in het natuurbeheer, kan voorlichting geven. Kan hij ook weer met de seizoenen mee vissen?

Bij de balans in de eindsituatie heeft Regelgeving een ondergeschikte rol.
De functie van Natuurbeheer is deels overgenomen door Visser en Natuurbeheer is minder bepalend.

Vier mensen voelden zich aangetrokken om rol van visser in te nemen.

Er is veel empathie voor hem: zijn rol is tegen wil en dank veranderd. Hij zou het ook liever anders doen. Hij is niet de vijand maar onderdeel van het Ecosysteem.

Ontwikkelingen per element

Ecosysteem: ‘Ik ben groots, stevig, stabiel en in balans’.

Zandplaat: ‘ik voel me niet goed onder water. Het stinkt daar. Ik voel me alleen gelaten. Ik voel me geen onderdeel meer van het ecosysteem. Boven water, in de zon bij het droogvallen, voel ik me beter. Ik vind het fijn als de vogels komen om hun kostje bij elkaar te scharrelen. Soms zijn het er veel, soms wat minder. Dat is prima. Zeehonden zijn ook heel welkom, maar het moeten er niet te veel worden.’

Kind is voor hem een heel belangrijk element. Dit verandert als Visser een bescheidener rol inneemt en Kind in het spel komt.
Visser voelt zich machteloos en gedwongen in een bepaalde positie door regelgeving en uit angst voor verlies van bestaanszekerheid. Hij is afstandelijk groot aanwezig en staat los van de natuur. Stap voor stap ontwikkelt hij zich tot een bescheidener element dat meer verbinding heeft met de vissen, met de zandplaat en met de natuur in het algemeen. Hij heeft dan meer oog voor de lange termijn en houdt van daaruit de visstand in de gaten zodat er balans blijft in het ecosysteem. Om inkomsten te verwerven kan zijn rol zich in de toekomst ontwikkelen en uitbreiden met een aandeel in natuurbeheer en educatie. Zijn bestaanszekerheid wordt daardoor op andere wijze ingevuld en het brengt hem weer dichter bij zijn oorspronkelijke rol als schakel tussen vissen/natuur en -voedsel voor- mensen.

Kind ervaart zowel Zandplaat als Visser als zielig. Zij is telkens nieuwsgierig en brengt zo beweging tussen de elementen

Zeehond is in het begin schuw, blijft bij Visser uit de buurt. Zodra er sprake is van natuurbeheer, kan hij in buurt komen van visser. Hij is zoekend, heeft het gevoel dat er iets gebeuren moet maar heeft weinig woorden.

Water beweegt over tussendoor. Brengt verbinding. Kan ook machtig en overweldigend worden als het nodig is.

Vissen voelt zich veiliger als natuurbeheer een rol gaat spelen.

Natuurbeheer
Natuurbeheer is eerst te prominent aanwezig om in harmonie te zijn met de andere elementen en

stelt zich in de loop van het proces bescheidener op. Zie bij Visser.

De relatie tussen zeehond, vissen en visser blijft uiteraard spannend. Tenslotte zijn ze bedreigend voor en afhankelijk van elkaar. Een volgende keer zou dit verder uitgewerkt kunnen worden.

Ervaring van de Methode

Er ontstond meer dan antwoord op de vraag: er ontstond een helend veld waarin de partijen zich anders tot elkaar gingen verhouden. Het is gissen wat de impact daarvan is. (Water)

Evaluatie representanten

Visser: Duidelijk dat we allemaal een beetje water bij de wijn moeten doen. Bijzonder dat de zandplaat de lead had in het proces.

Ecosysteem: Ik moest “zijn”, vanuit het hart, neutraal, ten dienste van herstel van het ecologisch evenwicht.

Zandplaat: Ik probeerde Visser aan het lachen te maken. Gesprekken die ik eerder had met vissers en onderzoekers klonken door in wat ik zei.

Kind: Zodra ik in mijn rol in het veld kwam, was mijn kennis /hoofd niet meer aan de orde. Geruststellend dat het grotere geheel er is, dat het ecosysteem voelt als een moeder.

Vissen: Iets wat abstract is heeft wèl gevoelens. Als deze elementen een stem hadden dan zouden ze echt dit zeggen. Ik kende het proces van systeemopstellingen niet. Heel interessant hoe dit verloopt. Je moet het ervaren, het gaat niet over kennis maar over gevoel. Het heeft een nieuw en belangrijk inzicht gebracht, dat ik van te voren niet bedacht had. (zie conclusie)
Bestaanszekerheid: Er is veel te bereiken met zo’n opstelling. Belangrijke inzichten.

Zeehond: Indrukwekkend hoe de natuur streeft naar balans

Aanbevelingen

Systeemopstellingen verdiepen de natuurbeleving en maken de verschillende elementen en hun samenhang voelbaar. Bovendien kan dit instrument uitstekend ingezet worden om onze kennis te vergroten. Vervolgvragen naar aanleiding van de uitkomst kunnen bijvoorbeeld zijn:

– Welke is de samenhang tussen de populaties zeehonden en hun voedselaanbod en/of de gehele voedselketen?

– Wat is de samenhang tussen de populatie gewone zeehonden en de populatie grijze zeehonden

– Wat is de invloed van recreatie en andere verstoringen als gasboringen, baggeren, sneldiensten, scheepvaart etcetera op de zeehondenpopulaties?

– Kan de relatie tussen de visser, regelgeving en investeerders verder uitgewerkt worden, om beweging te brengen in de balans in het ecosysteem?

Chronologisch proces van de opstelling in 9 bedrijven

1ste bedrijf

Ecosysteem voelt zich groots, stevig, stabiel en in balans.

Zandplaat is weggekropen in een hoekje, vindt dat het stinkt en voelt zich alleen gelaten door het ecosysteem. Als zandplaat droog is gevallen en in de zon ligt, voelt hij zich meer onderdeel van ecosysteem. Boven water voelt zandplaat zich vrij goed. Vogels komen en gaan en zoeken hun kostje bij elkaar. Soms zijn er veel vogels, soms minder. Dat is zoals het gaat en zo is het goed. Voor mij hoeven die mannen met groene pakken die van alles komen meten niet te komen.
Zeehonden komen ook uitrusten, dat is fijn. Maar soms zijn ze met te veel.
Onder water gaat het niet zo goed met Zandplaat. Ecosysteem begrijpt dat, het raakt haar en ze draait iets naar zandplaat maar het is niet haar rol of past niet binnen haar mogelijkheden om verder iets te veranderen. De relatie Ecosysteem – Zandplaat blijft wat afstandelijk.

2e bedrijf

Visser komt in het veld. Hij staat stijf en wat gepantserd. Hij gaat naast een vaste paal in de ruimte staan. Die paal staat voor de beperkende overheid en regelgeving, voor groter moeten worden (niet meer de lokale magen voeden maar globaal aan supermarkten leveren), voor afbetaling van gedane investeringen en nog komende gedwongen investeringen die moeten zorgen voor zijn bestaanszekerheid.
Visser voelt zich machteloos, kan geen kant op. Voelt zich in deze positie gedwongen door regelgeving.

Zandplaat: ‘Je bent te groot Visser. Ik hoop dat je voorbij vaart. Lang geleden lag hier veel plastic, toen kwam je ook. Je viel droog, je had je kinderen meegenomen en je hielp opruimen zodat ik me weer beter voelde. Dat was fijn. Je bent welkom. Ook als ik onder water lig. Maar niet als je zoveel vist. Dan stinkt het zo.’

Visser hoort het en zegt: ‘Ik vond dat ook fijn, maar ik ben aan het overleven en voel druk. Ik kan geen kant op.’

3e bedrijf

Kind komt in het veld. Nieuwsgierig en blij en gaat tussen Visser en Zandplaat in zitten. Zij zijn allebei blij met het kind. Zandplaat komt uit zijn hoekje en beweegt iets dichter naar Visser toe. Ecosysteem voelt vrede door de komst van Kind. Haar plek blijft dezelfde, stabiel en in balans. Zij kan niet bewegen, daarvoor is ze te groot en te tijdloos.

4e bedrijf

Bestaanszekerheid in het veld. Die gaat geknield voor de voeten van Visser zitten. (Zit/loopt hem letterlijk voor de voeten). Visser ontspant, die last draagt hij nu niet meer zelf.

Zandplaat en Kind kruipen nu dichter bij de Visser. Visser gaat ook door de knieën. Is nu letterlijk minder groot. Ze vormen nu een harmonisch groepje van vier. Bestaanszekerheid zit met rug tegen Paal Regelgeving.

Ecosysteem staat op afstand in het veld, buiten de kring van de anderen. Er lijkt geen wederkerige relatie te zijn met de mensen: met Visser en Kind en ook weinig met Zandplaat. Ecosysteem ziet hen maar wordt door hen niet gezien.

5e bedrijf

Zeehond komt in het veld en gaat naast Ecosysteem staan, zo dat Visser en de anderen niet direct in zijn beeld zijn. Zeehond is schuw. Visser kan zeehond niet zien. Paal Regelgeving staat ertussen.
Kind is nieuwsgierig en beweegt naar Zeehond toe. Zandplaat wil mee maar wil Visser en Bestaanszekerheid nu niet alleen laten. Zandplaat voelt inmiddels dus verbinding met Visser. Zandplaat verplaatst toch en gaat tussen Ecosysteem/Zeehond en Kind in liggen. Bestaanszekerheid en Visser bewegen mee en zitten dan aan het uiteinde van Zandplaat. Bestaanszekerheid leunt nu tegen Paal Regelgeving en houdt Visser bij de hand.

6e bedrijf

Water komt in het veld. Beweegt tussen alle elementen door en creëert daarmee verbinding tussen de elementen, laat het weer stromen en in beweging komen. Gaat naast Ecosysteem staan. Ecosysteem, maakt verbinding, haakt in, arm in arm en wiegen, maken golven, eb en vloed. Brengen rust, natuurlijk evenwicht, en ritme terug. Zij zijn een geheel.

Zeehond komt dichterbij, zegt bescherming te zoeken, haakt ook in, wiegt mee.

7e bedrijf

Vissen komen in het veld.

Vissen voelt zich kwetsbaar. Vissen kan nu Zeehond net zien.

8e bedrijf

Natuurbeheer komt in het veld. Staat tussen Visser en Vissen en Water in. Beschermt zo vissen en torent boven Visser uit. Zeehond voelt meer ruimte en kan richting Visser en Vissen bewegen

Visser voelt zich overweldigd door Natuurbeheer.

Water komt naast Natuurbeheer staan, maakt zich groot en zegt: ik ben machtig.

Natuurbeschermer hoort deze reacties, maakt zich kleiner en gaat op een stoel zitten.

Zo is er bescherming voor Vissen, en kunnen Visser en Vissen elkaar wel zien. Visser heeft nu een deel van de taak van Natuurbeheer op zich genomen.

Er is nu harmonie tussen alle elementen, ze zijn zich goed van elkaar bewust en hebben vrede met ieders plek.

9e bedrijf

Dan komt Zandplaat nog met een verdieping: Hij heeft moeite met Bestaanszekerheid. ‘Hoezo bestaanszekerheid? Ik heb ook geen bestaanszekerheid.’
Voor Zeehond en Vissen geldt hetzelfde. Bestaanszekerheid herkent dat en stelt voor zichzelf een andere naam te geven: Bestaansrecht. Tegelijkertijd komt hij los van Paal Regelgeving in.

Paal Regelgeving is van ondergeschikt belang geworden in deze nieuw gevonden balans, en is daarmee geen sta-in-de-weg meer.